CHƯA RÕ VỀ KHÁI NIÊM

Bộ luật Hình sự (BLHS) hiện hành có 3 điều quy định tội danh về quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) và 3 tội liên quan đến hàng giả. Thế nhưng, quá trình áp dụng các điều luật trên lại gặp không ít khó khăn, vướng mắc.

Cho đến thời điểm hiện tại, trong các nghị định xử phạt hành chính về lĩnh vực thương mại, sản xuất, buôn bán (SX, BB) hàng giả, hàng cấm và bảo vệ người tiêu dùng từng đưa ra các khái niệm khác nhau về hàng giả, nhưng lại không thể áp dụng trong xử lý hình sự về các trường hợp này, bởi đây là quy định về xử phạt hành chính trong hoạt động thương mại, SX, BB hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Trong lịch sử đấu tranh với các loại tội phạm về hàng giả, Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 31/1999/CT-TTg ngày 27-10-1999 của Thủ tướng Chính phủ về đấu tranh chống SX, BB hàng giả. Ngay sau đó, chúng ta có Thông tư liên tịch số 10/2000/TTLT-BTM-BTC-BCA-BKHCNMT thi hành chỉ thị này, trong đó có khái niệm về hàng giả. Tuy nhiên, sau khi Luật SHTT ra đời thì nhiều nội dung trong thông tư không còn phù hợp và hết hiệu lực. Từ đó đến nay, việc hiểu thế nào là hàng giả trong xử lý tội phạm về SX, BB hàng giả chưa có văn bản chính thức.

Ngay cả trong lực lượng chức năng cũng có nhiều cách hiểu khác nhau về hàng giả. Thực tiễn cho thấy nhiều vụ việc, các đối tượng SX ra một mặt hàng ghi xuất xứ của công ty A tại các nước phát triển như Anh, Pháp, Mỹ, Úc..., tuy nhiên trên thực tế không có công ty đó hoặc nếu có thì không SX sản phẩm ấy, vì vậy không thể có mẫu để đối chứng, so sánh, giám định. Trường hợp này được xác định là giả về xuất xứ hàng hóa. Như vậy, hành vi SX, BB sản phẩm trên có phải là SX hàng giả không? Ví dụ khác, một công ty đăng ký SX thực phẩm chức năng có những thành phần khác nhau và đã được Cục Vệ sinh an toàn thực phẩm cấp phép, sau đó công ty này lại SX các sản phẩm không có thành phần như đăng ký hoặc chỉ tiêu đăng ký không đạt. Như vậy, có phải công ty này SX hàng giả không? Nếu áp dụng theo khái niệm về hàng giả trong Nghị định 185/2013 thì đây là hành vi SX hàng giả, còn để xử lý hình sự theo điều 157 BLHS thì vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau. Vì vậy, rất cần khái niệm mang tính nhất quán về hàng giả để tạo điều kiện cho cơ quan điều tra trong đấu tranh với loại tội phạm ngày càng phức tạp, tinh vi này.

KHÓ PHÂN BIÊT GIỮA VI PHẠM HÌNH SỰ VÀ HÀNH CHÍNH

Lâu nay có một thực tế là cùng hành vi vi phạm lại có thể bị xử lý hình sự hoặc chỉ xử lý hành chính, tùy theo cơ quan chức năng ra quyết định. Tình trạng này vừa "làm khó” lại vừa dễ gây điều tiếng cho cơ quan điều tra. Theo Nghị định 99/2013/ND-CP ngày 29-8-2013 về xử phạt hành chính trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp (SHCN), quy định mức phạt đối với hành vi xâm phạm quyền SHCN như "xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, tên thương mại, kiểu dáng công nghiệp (điều 11); SX, nhập khẩu, buôn bán, vận chuyển, tàng trữ để bán hàng hóa giả mạo nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý (điều 12)". Trong đó, mức phạt được căn cứ vào trị giá hàng hóa vi phạm và đây cũng chính là hành vi được BLHS điều chỉnh tại điều 171 - tội xâm phạm quyền SHCN. Tuy nhiên, theo Nghị định 99/2013, chỉ quy định mức phạt tối đa không quá 250 triệu đồng cho các hành vi vi phạm và lại không quy định giá trị hàng hóa vi phạm tối đa bị xử phạt hành chính. Có nghĩa là trị giá hàng hóa trên mức tối đa thì cơ quan chức năng sẽ xử lý theo Luật Hình sự. Do đó, mặc dù lượng hàng vi phạm có thể lên đến hàng trăm tỷ đồng, cơ quan chức năng vẫn có thể chỉ xử lý hành chính, không truy tố về hình sự mà vẫn đảm bảo đúng luật!

Ngoài ra, trong 6 tội về hàng giả, xâm phạm SHTT được quy định trong BLHS có một số tình tiết để định khung tăng nặng cần phải có thông tư, văn bản hướng dẫn như "thu lợi bất chính lớn", "thu lợi bất chính rất lớn hoặc đặc biệt lớn", "gây hậu quả nghiêm trọng", "rất nghiêm trọng", "đặc biệt nghiêm trọng"...

Hiện cũng chưa có hướng dẫn thế nào là "quy mô thương mại" trong xử lý hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan và xâm phạm quyền SHCN (các điều 170a, 171 BLHS). Trước đây, việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi xâm phạm quyền SHTT quy định tại các điều 131, 171 BLHS được thực hiện theo hướng dẫn tại Thông tư liên tịch số 01/2008. Sau khi BLHS được sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2009, trong đó điều 131 sửa thành điều 170a - tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan và sửa điều 171 - tội xâm phạm quyền SHCN thì Thông tư liên tịch 01 không còn phù hợp nhưng cũng chưa có quy định nào thay thế. Đến nay cũng chưa có văn bản nào quy định hay hướng dẫn thế nào là "quy mô thương mại". Đây là khó khăn rất lớn cho cơ quan điều tra khi xử lý các vụ án kinh tế liên quan.